Κόντε μιρί και καπάντζες

Η ποίηση και η ζωγραφική οι ευγενέστερες των τεχνών. Όλοι το γνωρίζουν αλλά ελάχιστοι το αναγνωρίζουν. 

Εκστασιάζονται κάποιοι μπρος σ´ ένα πίνακα ή στο άκουσμα ενός στίχου, εκστασιάζονται στο προφανές μα όχι στην ουσία του. Οι τέχνες απαιτούν ψυχές ανοιχτές για να μπορέσουν να μπουν μέσα και να θωπεύσουν τις ευαισθησίες μας. Να καλλιεργήσουν τα λουλούδια τους, που όταν ανθίσουν και μυριστούν, θα γίνουν οι επόμενοι σπόροι, σ´ ένα παιγνίδι αιώνιας ανακύκλωσης... γιατί ο αιώνιος κύκλος της ζωής είναι το ζητούμενο.Τους είδα λοιπόν αυτούς να εκστασιάζονται μπροστά σ´ ένα Lorca, ένα Λειβαδίτη, ένα Μοντιλιάνι, ένα Λύτρα και με περισσή αναίδεια να προσπαθούν να ψελλίσουν την ανεπάρκεια τους... έχοντας μισόκλειστα παράθυρα και μισάνοιχτες πόρτες ψυχής...Μα κύριοι, σαν θέλετε να εντρυφήσετε στις υψηλές τούτες τέχνες, δεν μπορείτε σαν η καρδιά σας έχει αμπαρωθεί με καπάντζες στα παραθύρια και κόντε μιρί στις πόρτες. Θέλει ορθάνοιχτες καρδιές για να διαβούν και να χωρέσουν... αλλιώς η αντίφαση των λόγων με τα έργα σας, σας κάνει να φαίνεστε μόνο γραφικοί....

Ένα μάθημα περί....Duente με αφορμή μιά κριτική

Στον μακρινό Οκτώβρη του 1934 στο Μπουένος Άιρες ο F.G.Lorca επιχειρεί να αναλύσει για πρώτη φορά το ρόλο και τη θεωρία του Duente....λέει....

« (…) Απλά, με τον τόνο της ποιητικής μου φωνής που δεν έχει ούτε αποχρώσεις ξύλου, ούτε λαβύρινθους δηλητήριου, ούτε αρνιά που ξαφνικά γίνονται μαχαίρια ειρωνείας, θα προσπαθήσω να σας δώσω ένα μάθημα απλό για το κρυμμένο πνεύμα της πληγωμένης Ισπανίας. (…)

Κι ο Manuel Torres, που μες στις φλέβες του τρέχει περισσότερη κουλτούρα απ΄ ό,τι σ΄ οποιονδήποτε άλλον άνθρωπο που γνώρισα ποτέ, ακούγοντας τον ίδιο τον Manuel del Falla να παίζει το «nocturno en el Generalife», είπε αυτή τη θαυμαστή κουβέντα: «Ό,τι έχει μαύρους ήχους έχει Duente». Και δεν υπάρχει μεγαλύτερη αλήθεια. (…)

Αυτοί οι «μαύροι ήχοι» είναι το μυστήριο, οι ρίζες που απλώνονται κάτω βαθιά στο πλούσιο χώμα, γνωστό μα κι άγνωστο σε όλους μας, απ΄ όπου όμως βγαίνει ό,τι αληθινό έχει να δείξει η τέχνη....

Έτσι το Duente είναι μια δύναμη κι όχι μια λειτουργία, μια πάλη κι όχι μια αφηρημένη έννοια. Άκουσα κάποτε ένα γέρο κιθαρίστα, να λέει: «Το Duente δε βρίσκεται στο λαρύγγι. Το Duente ανεβαίνει απ΄ τις γυμνές πατούσες των ποδιών». Που σημαίνει πως δεν είναι μια ικανότητα, μα αληθινή μορφή, αίμα, αρχαία κουλτούρα, στιγμή δημιουργίας....

Το σκοτεινό κι ολότρεμο Duente για το οποίο μιλώ, είναι απόγονος του εύθυμου δαίμονα του Σωκράτη, όλο αλάτι και μάρμαρο, που όρμησε ξέφρενα κι άρχισε να τσαγκρουνάει τον κύριό του τη μέρα που πήρε το κώνειο. (…)

Κάθε σκαλί που ανεβαίνει ένας άνθρωπος, ή όπως θα΄ λεγε ο Νίτσε, ένας καλλιτέχνης, στον πύργο της τελείωσής του γίνεται ύστερα από σκληρή μάχη μ΄ ένα Duente. Όχι μ΄ έναν άγγελο όπως έχουν πει, ούτε με μια μούσα.. Είναι ανάγκη να γίνει αυτό το βασικό ξεχώρισμα για να φτάσει κανείς στην καρδιά ενός έργου.....

Ο άγγελος μπορεί να θαμπώσει αλλά δεν καταφέρνει τίποτε περισσότερο απ΄ το να πετάξει ανάλαφρα πάνω απ΄ το κεφάλι του ανθρώπου. Σκορπίζει τη χάρη του, κι ο άνθρωπος, χωρίς καμιά σχεδόν προσπάθεια δημιουργεί, αγαπιέται, χορεύει. (…)

Η μούσα υπαγορεύει και που και που εμπνέει. Τα όσα μπορεί, είναι σχετικά λίγα γιατί μακραίνει κι εξαντλείται.....

Ο άγγελος και η μούσα έρχονται απ΄ έξω. Ο άγγελος χαρίζει ακτινοβολία, η μούσα δίνει μορφές (ο Ησίοδος διδάχθηκε απ΄ αυτές). ...

Πρέπει να σπρώξουμε μακριά τον άγγελο, να διώξουμε με κλωτσιές τη μούσα και να χάσουμε το φόβο που μας γέμιζε το βιολετί άρωμα που αναδίνει η ποίηση του δέκατου όγδοου αιώνα και το τεράστιο τηλεσκόπιο όπου απλωμένη πάνω στους φακούς βρίσκεται η μούσα χλωμή κι άρρωστη από τα ίδια τα όριά της.

Η αληθινή μάχη είναι με το Duente. (…)

Για να βρούμε το Duente δεν υπάρχει τίποτε να μας βοηθήσει. Ούτε χάρτης ούτε «σωστοί τρόποι». Το μόνο που ξέρουμε είναι πως καίει το αίμα σαν κοπανιστό γυαλί, πως εξαντλεί, πως σβήνει τη γλυκιά γεωμετρία που μάθαμε...

Οι μεγάλοι καλλιτέχνες της Βόρειας Ισπανίας, είτε χορεύουν, είτε παίζουν κιθάρα, είτε τραγουδούν, ξέρουν καλά πως χωρίς τον ερχομό του Duente δεν υπάρχει αληθινή συγκίνηση. ....

Πριν από μερικά χρόνια, σ΄ ένα διαγωνισμό χορού στο Jerez de la Frontera, μια γριά ογδόντα χρονών νίκησε πανέμορφες γυναίκες και κορίτσια με μέσες σα νερό, υψώνοντας απλώς τα χέρια, ρίχνοντας πίσω το κεφάλι και κτυπώντας τα πόδια στα σανίδια. (…) Ανάμεσα σε μούσες και αγγέλους, ανάμεσα σε καλλονές κορμιού και καλλονές χαμόγελου, το ετοιμοθάνατο Duente, σέρνοντας τα φτερά του τα φτιαγμένα από σκουριασμένα μαχαίρια, δε γινόταν παρά να νικήσει – και νίκησε.

Ο ερχομός του Duente προϋποθέτει πάντοτε μια ριζική αλλαγή όλων των μορφών που στηρίζονται σε παλιές βάσεις. Φέρνει μαζί του ένα συναίσθημα φρεσκάδας εντελώς πρωτόγνωρο έτσι όπως μοιάζει με καινούριο τριαντάφυλλο, με θαύμα, γεννώντας στο τέλος ένα σχεδόν θρησκευτικό ενθουσιασμό.....

Μα αξίζει να τονιστεί πως το Duente δεν επαναλαμβάνεται ποτέ, όπως τα σχήματα της θάλασσας δεν επαναλαμβάνονται ποτέ στη θύελλα. (…)

Κυρίες και Κύριοι: έστησα τρεις αψίδες και με χέρι αδέξιο τοποθέτησα πάνω τη μούσα, τον άγγελο και το ντουέντε.

Η μούσα μένει ακίνητη. Μπορεί να κρατήσει τον πολύπτυχο χιτώνα της, τα αγελαδίσια μάτια της που ατενίζουν την Πομπηία ή την πλατιά μύτη με τα τέσσερα πρόσωπα που της έδωσε ο φίλος της ο Πικάσσο.

Ο άγγελος μπορεί να ανεμίσει στα μαλλιά που ζωγράφισε ο Αντονέλλο ντε Μεσσίνα ή να φτερουγίσει στις πτυχές του Λίππι και στο βιολί του Μασσολίνο και του Ρουσσώ.

Μα το Duente; Πού είναι το Duente; Μέσα από την άδεια αψίδα υψώνεται ένας άνεμος του νου που πνέει ακατάπαυστα πάνω από τα κεφάλια των νεκρών σε μια ατελείωτη αναζήτηση για καινούρια τοπία κι ανυποψίαστους τόνους. Ένας άνεμος που μυρίζει σάλιο παιδιού, φρεσκοκομμένο χορτάρι και πέπλο μέδουσας αγγέλλοντας το αιώνιο βάπτισμα των νιογέννητων πραγμάτων».

Αυτά περί Duente.... τελικά μπορείς να το δεις, μπορείς να το βρεις, μπορείς να το νοιώσεις... όμως για να το αισθανθείς πρέπει να έχεις καρδιά ανοιχτή και έτοιμη να βουτήξει στα σκοτεινά βάθη της ψυχής του άλλου.... μιλώ για την εν-πάθεια (empathy), ικανότητα δύσκολη και επίπονη. Θέλει ψυχή μεσ´ την ψυχή, χωρίς περιορισμούς και εκπτώσεις... 

Έρχομαι να ομολογήσω ότι, το Duente το πρωτογνώρισα νέος ακόμα, ακούγοντας το “Amor Brujo” του Manuel de Falla και αργότερα στη ζωή μου, τον Τσακιτζή, με τη φωνή του Αχιλλέα Πούλου γραμμοφωνισμένη το 1926, το είδα να λικνίζεται σε ένα απτάλικο με το Σόλωνα Λέκκα (μου θύμισε τη γριά στη Jerez de la Frontera ), το έχει η μουσική στο θάνατο του Ignacio Sánchez Mejías στο ορατόριο του Vicente Pradal «llanto» .

Πρόσφατα η έκπληξη μου μεγάλωσε όταν ένοιωσα πάλι το Duente να πνέει σαν δυνατός φουσκοδεντρίτης νοτιάς, στα δυό βιβλία του Εμμ. Καρυωτάκη, ”είναι θεριό η μοναξιά” και στο “2-1=0” , να αντιπαλεύει η απώλεια την αγάπη, και «πως καίει το αίμα σαν κοπανιστό γυαλί, πως εξαντλεί, πως σβήνει τη γλυκιά γεωμετρία που μάθαμε...» μέσα στις φλέβες ενός ποιητή.

Χρέος μου να αναφέρω την υποκειμενική μου αλήθεια.

… γιατί το Duente έχει μαύρους ήχους…